Njohuri të përgjithshme mbi sëmundjen e sheqerit.

 

Njohuri të përgjithshme mbi sëmundjen e sheqerit.

1.Diabeti  është sëmundje që ka si tipar rritjen e nivelit të glukozës në gjak.

2.“Diabet” do të thotë “urinim i shpeshtë”. 

Në diabetin e sheqerit, nivelet e rritura të glukozës në gjak shkaktojnë rritje të sasisë të glukozës në filtratin parësor të prodhuar nga glomeruli; efekti osmotik që shoqërohet me sasinë e shtuar të glukozës shkakton rritje të sasisë të urinës dhe urinim të shpeshtë.

3.Diabeti insipid është sëmundje krejt tjetër. Në diabetin insipid, urinimi i shpeshtë shkaktohet nga mungesa e hormonit antidiuretik ose nga paaftësia e veshkave për t’iu përgjigjur hormonit antidiuretik.

4. Diabeti i sheqerit është 2 llojesh. 

Diabeti tip I shkaktohet nga mungesa e insulinës, që vjen si pasojë e shkatërrimit të ishujve të Langerhansit nga sistemi imun. Këta pacientë janë zakonishtë fëmijë ose adoleshentë të dobët. 

Diabeti tip II shkaktohet nga mungesa e insulinës, që vjen si pasojë e nevojave të shtuara për insulinë. Pacientët me diabet tip II janë zakonisht të rritur dhe mbipeshë.

5. Komplikimet:a. Infeksionet: Candida, Mucor, S aureus.b. Sëmundja vaskulare: (i) Prekja e enëve të mëdha: infarkt cerebral, sëmundje koronare. (ii) Enët e vogla: retinit, nefropati diabetike, ulcera të këmbëve.c. Neuropatia: pakësim i ndjeshmërisë në gjymtyrë, parestezi, djegie e duarve, pamjaftueshmëri autonomike — parezë gastrike dhe impotencë.

Diabeti tip I
1. Prek zakonisht moshat e reja.
2. Njihet edhe si diabet që s’trajtohet dot pa insulinë (angl: insulin dependent diabetes mellitus).
3. Shkaktohet nga shkatërrimi i qelizave beta të ishujve të Langerhansit prej sistemit imun.
4. Shenjat dhe simptomat: pacienti ha shumë, pi shumë, urinon shpesh, humbet peshë, dhe mund të ketë kriza të ketoacidozës diabetike.
5. Diagnoza:
a. Glukoza mbi 200 mg/dl, ose…
b. Glukoza esëll mbi 125 në 2 raste të ndryshme, ose…
c. Testi i tolerimit të glukozës: glukoza mbi 200 mg/dl 2 orë pas marrjes të 75 g glukozë.
6. Trajtimi: insulinë (shih më poshtë).
7. Ketoacidoza diabetike:
a. Ketoacidoza shkaktohet nga mungesa e insulinës. Në mungesë të insulinës, mëlçia prodhon trupat ketonikë (beta-hidroksibutirat, acetoacetat, aceton).
b. Shenjat dhe simptomat: dhimbje barku, dehidrim, frymëmarrje e tipit Kussmaul (frymëmarrje të ngadalta e të thella), rritje e hendekut anionik (anion gap), prani e ketoneve në gjak dhe në urinë, hiperkalemi, hiperglicemi.
c. Trajtimi i ketoacidozës diabetike: lëngje intravenoze, kalium, dhe insulinë. Insulina jepet për të frenuar ketogjenezën, jo për të trajtuar hipergliceminë. Prandaj, nëse glukoza normalizohet, insulina vazhdohet e shoqëruar me glukozë.

Diabeti tip II
1. Prek zakonisht moshat e rritura, të sëmurët shpesh kanë histori familjare me këtë sëmundje.
2. Njihet edhe si diabet që nuk varet nga insulina (angl: non insulin dependent diabetes mellitus).
3. Shkaktohet nga:
a. Mosfunksionimi i mirë i qelizave beta, ose…
b. Nga rezistenca e indeve ndaj insulinës; ishujt e Langerhansit fillimisht përpiqen të kapërcejnë rezistencën periferike ndaj insulinës duke prodhuar më shumë insulinë. Me kalimin e kohës, ishujt e Langerhansit bëhen të paaftë për të prodhuar insulinë (plaken para kohe).
3. Shenjat dhe simptomat: dehidrim, polidipsi, polifagi, poliuri, humbje peshe, lodhje.
4. Diagnoza:
a. Glukoza mbi 200 mg/dl, ose…
b. Glukoza esëll mbi 125 në 2 raste të ndryshme, ose…
c. Testi i tolerimit të glukozës: glukoza mbi 200 mg/dl 2 orë pas marrjes të 75 g glukozë.
5. Trajtimi:
a. Dieta është shumë e rëndësishme. Pacientët me diabet duhet të kontrollojnë peshën, duhet të kufizojnë sheqernat e rafinuara, dhe duhet të rrisin sasinë e fibrës në dietë. Yndyrnat duhet të jenë vajra me 1 lidhje dyfishe (si p.sh. vaji i ullirit).
b. Hipoglicemikët oralë përdoren për trajtimin e diabetit tip II, por jo për diabetin tip I.
c. Insulina përdoret edhe me diabetin tip II nëse sëmundja nuk i përgjigjet trajtimit me hipoglicemikë oralë.
d. Inhibitorët e ACE-s e frenojnë përparimin e nefropatisë diabetike.
6. Mbikqyrja:
a. Trajtimi i diabetit është i suksesshëm nëse parandalohen ose vonohen e komplikimet.
b. Studimi i quajtur DCCT (Diabetes control and complications trial) tregoi se është e rëndësishme që niveli i hemoglobinës të glikoziluar të mbahet rreth 7-7.5%.
c. Hemoglobina e glikoziluar (HbA1c) është treguesi kryesor i kontrollit afatgjatë të glukozës. HbA1c tregon pak a shumë vlerën mesatare të glukozës në gjak gjatë 3 muajve të fundit.
d. Fruktozamina e serumit tregon vlerën mesatare të glukozës gjatë 2 javëve të fundit.
7. Ketoacidoza diabetike nuk është e shpeshtë në pacientët me diabet tip II.
8. Koma hiperosmolare hiperglicemike:
(a) Shkaktohet nga hipovolemia, stresi (infeksionet, trauma).
(b) Glukoza shpesh është mbi 1000 mg/dl, pa acidozë, me konfuzion ose komë, me pamjaftueshmëri akute të veshkave.
(c) Trajtimi = rehidrim, mortaliteti arrin 50%.

Ushqime që mund të përdoren pa kufizim

Zarzavate:

Domate, Kastravecë

Karota

Sallatë jeshilë

Lulelakër

Speca

Panxhar i kuq

Qepë

Rrepë, Lakër e bardhë

Lëngjet:

Ujë mineral

Ujë i gazuar

Lëngje zarzavatesh

Kafe ose çaj pa sheqer

Këshillat

1. Pacientët me diabet duhet të kontrollojnë peshën.

2. Duhet të kufizojnë sheqernat e rafinuara dhe duhet të rrisin sasinë e fibrës në dietë. Yndyrat duhet të jenë vajra me 1 lidhje dyfishe (si p.sh. vaji i ullirit).

3. Erëza orientale, që përdoren në mjekësinë popullore indiane, shërbejnë për kurimin e sëmundjes së diabetit.

4. Diabetikët duhet të bëjnë ushtrime fizike 3-6 herë në javë.

Oriz i bardhë, bukë, dhe mielli
Produktet që kanë në përbërje të tyre niseshte të rafinuar të bardhë si p.sh tek orizi i bardhë dhe çdo gjë e bërë me miell të bardhë, duke përfshirë bukë të bardhë dhe makarona, janë në kundravajtje te plotë me trupin e një diabetiku të tipit 2. Përbërësit “e bardhë” veprojnë më shumë si sheqer, sapo trupi fillon ti tresë ato, që do të thotë se këto ushqime do të ndikojnë në nivelet e glukozës. Zëvendësojini ato me drithëra, të tilla si kafe apo oriz i egër, elb, miell tërshëre, me drithra të pasura me fibra si dhe e bukë me kokrra gruri.

Çfarë duhet të konsumoni?

1. Çaj. Kimikatet e njohura si “fonifenol” të gjetura në jeshilen, të zezën, ngrenë aktivitetin e insulinës.

2. Kanellë. Më pak se gjysmë luge çaji në ditë rrit metabolizmin e sheqerit në qelizat e shëndetshme.

3. Hejdë. E përdorur tradicionalisht, hejda përmban përbërës kimikë që ulin nivelin e sheqerit në gjak.

4. Qershitë. Qershitë përmbajnë kimikate të quajtura “antokine” që rrisin prodhimin e insulinës.

5. Gujava. Ekstraktet e mollës së gujavës ulin nivelin e sheqerit në gjak.

6. Kakao. Ul rezistencën e insulinës.

Çka konsumoni mund të ndihmoj të kontrollohet dhe lufohet diabeti. Sa herë që shtyn karrocën e blerjes në supermarket, aty ju gjithashtu merrni vendim që shkon përtej asaj se a do të hash mish viçi apo diçka tjetër për dark. Në fakt mundemi lirisht të themi se aty ti zgjedh nëse dëshiron të jesh viktima apo fituesi. Ajo që vendos në karrocë përcakton nëse do të komprometohesh nga diabeti apo do të fillosh të kontrollosh e ndoshta edhe krejtësisht t’a mundësh atë.

Kjo është arsyeja pse kemi bërë listën me 20 ushqimet që luftojnë diabetin. Pra, sa herë që shkon në ndonjë supermarket merr këtë list me vete dhe blej secilin artikull apo shumicën prej tyre.

Hulumtimet tregojnë se nëse bënë disa ndryshime të rëndësishme në dietën tuaj – sikur të hash më shumë prodhime bujqësore (pemë dhe perime), më pak karbohidrate të rafinuara, më shumë proteina, dhe më shumë yndyra të mira – ti do ndihmoje në përmirësimin e kontrollit të sheqerit në gjak dhe shkurton rrezikun e komplikimeve të lidhura me diabeti. Mos bëj gabim të mendosh që vetëm një, dy apo edhe pesë nga këto ushqime do të ndryshojnë ty. Të duhen shumica apo të gjitha për të parë ndryshimin – po, mos harro edhe farat e lirit, pasi që së bashku përfaqësojnë një qasje të re ndaj të ushqyerit, një stil jete më shumë se sa thjeshtë një dietë.

1. Mollet

Për shkak se ato ofrojnë shumë dobi shëndetësore ti duhet t’i vësh në krye të dietës tuaj. Mollët në mënyrë të natyrshme me sasi të ulët të kalorive, ndërsa përmbajtja e lartë e fibrës (4 gram) të ngop, lufton kolesterinën e keqe, dhe ndërprenë luhatjet e sheqerit në gjak. Mollët e Kuqe dhe të Gjelbrat janë në mesin e top 10 frutave që kanë më së shumti antioksidues që luftojnë sëmundjet. Por mos harro, mos i qëro vetëm pastroj mirë, fërkoj me duar e mos i stërpik vetëm me ujë.

2. Avokado

E pasur shumë me yndyra gjysmë të ngopura shumë të dobishme për shëndetin, avokado ngadalëson tretjen dhe ndihmon të mbash sheqerin në gjak të mos ngritët pas ngrënies. Një dietë e pasur me yndyra të mira mundet edhe të të ndihmoj të zmbrapsësh rezistencën ndaj insulinës. Provo të futësh avokado të shtypur në sandviç në vend majonezës apo në bukë në vend të djathit.

3. Elbi

Nëse zgjedh elbin në vend të orizit të bardhë mund të zvogëlosh sheqerin në gjak pas ushqimit për deri 70% dhe ta mbash atë në nivel dhe palëkundur për orë të tëra. Kjo është për shkak se fibra e tretshme dhe përbërësit tjerë në elb në mënyrë dramatike ngadalësojnë tretjen dhe absorbimin karbohidrateve. Edhe orizi i kafenjtë nuk mund të krahasohet me elb. Shto supës elb, shërbeje në pjatë, zije apo përgatite në çfarëdo mënyre që të përshtatet.

4. Fasulet

Kur të planifikosh menytë mendo edhe për fasulen për së paku dy herë në javë. Fibra e tretshme në të gjitha llojet e fasuleve i vë kapak sheqerit të lartë në gjak. Dhe për shkak se ato janë të pasura me proteina, fasulet mund të zëvendësojnë edhe mishin kur mungon në pjatë.

5. Mishi Lopës

Po pra, mishi i lopës është i mirë për diabet nëse e zgjedh mishin pa dhjamë. Të konsumosh sasi të mjaftueshme të proteinës të jep ndjesinë se je i ngopur dhe i kënaqur, plus të ndihmon të mbash masën e muskujve nëse je duke humbur peshë e kështu metabolizmi juaj punon mirë.

6. Manoret

Kur po flasim për manaferrat, boronica, dredhëzat etj. Ato, jo vetëm që janë të shëndetshme por vijnë me shije dhe ngjyra për shijen dhe kënaqësinë e cilido. Frutat kokerr janë përplot me fibër dhe antioksidues. Llojet e kuqe dhe blu gjithashtu përmbajnë përbërës natyral bimor që quhet anthocianine. Shkencëtarët besojnë se këto ndihmojnë në uljen e sheqerit në gjak duke përmirësuar prodhimin e insulinës. Vendos ca në një vend ku mund t’i arrish ka të sillesh në shtëpi apo edhe ngrijë që t’i konsumosh herëve tjera.

7. Brokoli

Kam shkruar artikull enkas për brokolin dhe dobitë shëndetësore, sidoqoftë, prapë po e përmend se brokoli ka plot fibër dhe është përplot me antioksidues (duke përfshirë këtu sasinë e vitaminës C të mjaftueshëm për një ditë në një shërbim). Por përveç tjerash është gjithashtu i pasur me krom, i cili luan rol të rëndësishëm në kontrollin afat-gjatë të sheqerit në gjak. Nëse veç nuk t’a kënda atëherë fshihe në supë (grije imët), pasta apo ushqime tjera që përgatit për shijen tuaj.

8. Karotat

Mos beso atë qe ke ndoshta ke dëgjuar që kinse karotat shpejt të rrisin sheqerin në gjak. Përderisa lloji i sheqerit që karotat kanë transformohet shpejt në sheqer në gjak, sasia e sheqerit në karota është tejet e vogël. Ky është lajm i mirë sepse karotat janë burim më i pasur në natyrë me beta-karotinë, i cili është i lidhur me ulje të rrezikut për diabet dhe kontroll më të mirë të sheqerit në gjak. Nëse nuk të hahen ashtu si janë pa i gatuar në asnjë mënyrë, atëherë urdhëro e përgatiti ashtu si dëshiron.

9. Mishi i Pules apo Gjel Deti

Varësisht mënyrës së përgatitjes ky mish mund të jetë shumë i shëndetshëm apo tejet i padobishëm. Mishi nga gjoksi është gjithmonë me më pak yndyrë (dhjam) se sa mishi si kofshët apo edhe krehët, pra ha gjoks pule apo gjel deti  Por, sado shijshëm që të vije, kurrë mos e ha lëkurën për shkak të përmbajtjes së lartë të yndyrës që ka.

10. Vezët

Vezët janë një tjetër burim i shkëlqyeshëm jo i shtrenjtë i kualitetit të lartë të proteinës. Një apo dy vezë nuk do të rrisin kolesterinën dhe në të njëjtën kohë të mbajnë të ngopur dhe të kënaqur për orë të tëra. Një ushqim magjik si vezët kërkojnë pak punë në përgatitje. Spërkat tiganin me vaj ulliri, prit deri sa veja të flluskojë dhe rrotulloje shpejtë mbrapsht e pastaj… e din ti.

11. Peshku

Komplikimi më i rrezikshëm i diabetit është sëmundja e zemrës dhe nëse han peshk së paku një herë në javë mund të zvogëlosh rrezikun për 40 përqind, kjo është sipas studimit nga Shkolla Për Shëndet Publik të Harvard-it. Acidet yndyrore në peshk zvogëlojnë inflamacionin në trup – një kontribuues kryesorë në sëmundjet koronare. Përveç nëse je shtatzënë mos u brengos edhe aq shumë për ndotësit potencial kimik. Një shqyrtim i mundimshëm i literaturës shkencore për peshq dhe shëndeti njeriut i bërë nga hulumtuesit e Harvard-it ka arritur në përfundim se dobitë e ngrënies së peshkut janë shumë më të mëdha se sa rreziqet që shoqërojnë atë.

12. Fara a lirit

Këto fara të shndritshme ngjyrë kafeje godasin diabetin trefish: Janë të pasura me proteina, fibër dhe yndyra të mira ashtu të njëjtë me atë që gjendet te peshqit. Farat e lirit gjithashtu janë burim i magnezit, një mineral që është kyç në kontrollimin e sheqerit në gjak për shkak se ndihmon qelizat të përdorin insulinën. Farat a lirit të bluara prishen shpejt kështu që blej jo të bluara dhe bluaj nëse ke nevojë.

13. Qumeshti dhe Jogurti

Që të dyja janë të pasura me proteina dhe kalcium, për të cilat studimet tregojnë se ndihmojnë njerëzit të humbin peshë. Dietat (të ushqyerit) të cilat përfshijnë shumë ushqime prodhim qumështi (bylmet) luftojnë rezistencën ndaj insulinës, problem thelbësorë prapa diabetit. Gjej me pak yndyrë apo fare pa yndyrë. Nëse nuk t’a kënda shijen e qumështit atëherë provo 1 përqindësh. E njëjta vlen edhe për jogurtin (kosin) e cili gjithashtu ofron dobi të ngjashme.

14. Arroret

Për shkak të sasisë së lartë të fibrës dhe proteinës, frutat arrore si arra the lajthit janë ushqim që digjet (tretet ngadalë) dhe miqësor ndaj sheqerit në gjak. Dhe, edhe pse ato përmbajnë mjaft yndyrë, ajo është yndyrë gjysmë e ngopur e mirë për shëndetit.

15. Farat

Ashtu si arrat, të gjitha llojet e farave – kungullit, lulediellit, susamit, – janë të mbushura me yndyra të mira, proteinë dhe fibër që së bashku punojnë të mbajnë poshtë sheqerin në gjak dhe shmangin sëmundjen e zemrës. Ato gjithashtu janë burim natyral i sterolve që ulin kolesterinën, po i njëjti përbërës që shtohet në disa margarinë për ulje të kolesterinës. Kështu që herëve tjera kur të shikosh film ose sport (futboll apo ku ta unë) mbush një enë dhe lëre afër se të duhet, dhe mos harro të mbushësh gjepat se prapë të duhen.

16. Bollgur (qull tërshëre)

A ke menduar se sa i mirë për shëndet është qulli tersheres? Kjo është për shkak se është i mbushur me fibër të tretshme, dhe kur përzihet me ujë, formon pastën. Ashtu si ngjitet në enë, në të njëjtën mënyrë formon një barrierë ngjitëse në mes të enzimave digjestive në stomakun tuaj dhe molekulave të amidonit në ushqimin tuaj. Në këtë mënyrë trupit tuaj i merr më shumë kohë të shndërroj karbohidratet që ke konsumuar në sheqer në gjak. Pra, qulli i tersheres nuk duhet harruar dhe është mirë të konsumohet në mëngjes.

17. Vaji i Ullirit

Edhe pse në sherohu.com mund të gjesh artikull të shkruar enkas për dobitë shëndetësore të vajit të ullirit, prapë këtu po përmendim të mirat shëndetësore të vajit të ullirit kur flasim për sheqer në gjak. Vaji i ullirit është ar! Në fakt, për shkak që përmban komponentë anti-inflamacion aq të fuqishëm saqë hulumtuesit e lidhin me aspirinën. Kjo mund të jetë një arsye se përse njerëzit që pasojnë dietë Mediterane – mënyrë tradicionale e të ngrënit ku vaji ullirit përdoret si në prodhime, në drithëra, ashtu edhe në mish –  kanë përqindje të ulët të sëmundjeve të zemrës dhe diabetit, që të dyja janë të lidhura me inflamacion. Ndryshe nga gjalpi (tëlyen), yndyra e mirë në vaj të ullirit nuk rrit rezistencën ndaj insulinës dhe bile ndihmon në ndryshim (zmbrapsje) të saj. Vaji Ullirit gjithashtu ngadalëson tretjen kështu që ushqimi që ke ngrënë ka më pak gjasa të ngacmoj (rrit) glukozën. Hidhe në sallata, patate, pasta… gjithkund.

18. Gjalp Kikiriku

Një studim ka zbuluar së të hash gjalpë kikiriku humb apetitin deri në dy orë më gjatë se një meze me pak fibër dhe shumë karbohidrate, kështu duke e bërë këtë ushqim favorit të fëmijëve një aleat për humbje peshe. Yndyrat gjysmë të ngopura në gjalpë kikiriku gjithashtu ndihmojnë në kontrollimin e sheqerit në gjak. Pra, përveç se të ndihmon kundër diabetit gjalpi i kikirikut është i mirë për ata të cilët nuk mund t’i bëjnë ballë dëshirës për të ngrënë ka të sillen derisa në të njëjtën kohë dëshirojnë të humbin peshë.

19. Bukë Nga Gruri i Plotë

Të hash bukë të bardhë është gati njëjtë sikur të hash sheqer kur bëhet fjalë për ngritje të sheqerit në gjak. Kështu pra nëse hani shumë nga buka e bardhë (e këtu përfshihen edhe kiflet e pitet), thjeshtë ndrysho në bukë nga drithi i plotë (bukë nga mielli i grurit të plotë) dhe kjo mund të të ndihmoj të përmirësosh ndjeshmërinë ndaj insulinës. Në një studim të afër 1000 burrave dhe grave është parë se sa më i lartë ishte konsumimi i ushqimeve nga drithërat e plota aq më e mirë ishte ndjeshmëria ndaj insulinës dhe stabiliteti i sheqerit ne gjak.

20. Patatet e Embla

Në vend të patates së pjekur të bardh zgjedh pataten e ëmbël dhe do të kesh rritje të sheqerit në gjak për 30 përqind më pak. Patatet e embla janë të mbushura me materie ushqyese dhe fibër që lufton sëmundjet e që gati 40 përqind e saj (fibrës) është e llojit që ulë kolesterinën dhe ngadalëson tretjen. Ato janë gjithashtu ekstra të pasura me karotide, pigmente me ngjyrë të verdhë dhe ngjryrë portokalli që luajnë rol të rëndësishëm në përkrahje të trupit në përgjigje ndaj insulinës. Sikur kjo të mos mjaftonte ato janë gjithashtu të mbushura me përzierje natyrale bimore të acidit klorogjenik, i cili gjithashtu ndihmon në zvogëlimin e rezistencës ndaj insulinës.